Donatello

Donatello (1386-1466)

Alberti’ye göre, İtalyan sanatının beş yenilikçi sanatçısı, Masaccio, Brunelleschi, Ghiberti, Luca Della Robbia ve Donatello’dur. Gerçekten de Donatello heykel sanatını, normal heykelden kabartmalara, anıtmezarlara, kiliselerdeki kutsal emanet dolaplarına, sunaklara ve adı heykellere kadar uzanan bir çeşitlilik içinde araştırıp inceledi, mermerden tunca, yalancımermere, pişmiş toprak ve ağaca kadar çok çeşidi malzeme kullandı, değişik yöntemleri (alçak ve yüksek kabartma, yuvarlak kabartma uygulamada yetkinleşti; ayrıca seçtiği malzemeye uygun özgün çözümler bulmakta, tasvir konusunda yeni ilkeler getirmekte eşsiz bir yeteneğe sahipti. Donatello için teknik, hiçbir zaman kendi başına bir amaç değil, ama sanatsal amaçlara ulaşmak bir araçtı.

Asıl adı Donato di Niccolo Betto Bardi olan Donatello’nun Floransa’da, genellikle 1386’ya doğru doğduğu kabul edilir. Onun sanat alanındaki etkinlikleriyle ilgili ilk belgeler, 1404-1407 arasında Ghiberti’nin atölyesine devam ettiğini gösterir; ancak daha önce, İtalyan heykelcilerinin pek çoğu gibi o da, kuyumculuk alanına yönelmişti; bu mesleği mimar Brunelleschi’nin atölyesinde öğrendiği sanılır. Floransa Vaftizhanesi’nin ikinci kapısı için açılan yarışmada (1401) Brunelleschi’nin başarı kazanamaması üzerine, Donatello onunla birlikte bir süre Roma’da kaldı. Söz konusu yarışma, çeyrek yüzyıl sürecek ve Santa Maria del Fiore Katedrali’nin çevresinde sergilenecek olan hayranlık verici bir çalışmanın başlamasına yol açtı. Yarışmayı kazanan Ghiberti, pek çok sanatçı, tunç ustası ve dekoratörün birbirini izlediği büyük bir şantiye kurdu. Bu dönem boyunca ve mimar Michelozzo ile ortak çalışmaya başlayıncaya kadar, Donatello’nun etkinliği, büyük ölçü katedrale ve Orsammichele’ye yönelik çalışmalara bağlıydı. 1406’dan sonra sanatçı kendi hesabına, katedralin Mandorle Kapısı için mermerden iki peygamber heykeli yaptı. Giysisinin dökümleri kalça üzerinde toplanmış ilk Davut (1408-1416) ve pişmiş topraktan devasa Yeşu heykeli (1409-1412) de katedral için hazırlanmıştı; ancak, yapımına Donatello’nun çalışma arkadaşlarından biri olan Bernardo Ciuffagni’nin de katkıda bulunduğu  sonuncu heykel kesin olarak ortadan kaybolmuştur. Aziz Yuhanna (1411-1415) ise, hayran olunacak yücelikte bir eserdir ve Mihelangelo’nun Musa’sının habercisi gibidir.

Bunların yanı sıra heykelci, Orsammichele için bir koruyucu azizler dizisi hazırladı; Floransalı loncalar hesabına gerçekleştirilen bu dizideki heykeller dıştaki nişlere yerleştirildi.

Aziz Mark (1411’e doğru-1415) ve Aziz Giorgio (1415 doğru-1417) heykelleri tam anlamıyla bağımsız heykele doğru atılmış kesin bir adım sayılabilir. İkinci heykelin oturtmalığı üstüne Donatello ilk alçı kabartması olan Aziz Georgius’un Ejderhayı Öldürmesi’ni yaptı. Varasi’nin yassı kabartma erilievo schiacciato, olarak adlandırdığı kabartma türünde, kompozisyon, neredeyse hissedilmeyen bir derece derece hafifletme yöntemi sayesinde yontulmuş gibi değil de mermer üstüne çizilmiş gibi görünür. Aynı tarihlerde Brunelleschi henüz ünlü eserlerini gerçekleştirmemiştir. Donatello tunç kullanmaya başladığı Toulouse’lu Aziz Luigi (1422’ye doğru 1425) adlı eseriyle birlikte, o sıralarda gotik mimariye özgü olan niş sorununa kesin bir çözüm getirdi: bundan böyle nişler Korinthos üslubundaki iki gömme ayak arasında kalan dev bir cep üzerinde, iki küçük İyon sütunu arasına sıkışmış küçük bir apsis de açılacaktı.

Bir başka anıtsal heykel grubu da, yaklaşık 1420-1486 arasında, katedralin çan kulesindeki nişler için yapılmış olan beş peygamber dizisidir; il Rosso takma adıyla bilinen Nanni di Bartol, Abraham ve İshak (1421) adlı çalışmasına katkıda bulunmuştu grubun en önemli heykeli Zuccone (Kel) olarak da adlandırılan Habakuk son derece anlatım yüklü bir kompozisyondur ve derin bir çilecilik ile mutlak bir tinselliğin sonucunu yansıtıyor gibidir.

Toscana’dan Venedik’e

1423’ten başlayarak sanatçı, dışardan özellikle de tunç üzerine çok sayıda sipariş aldı. Siena Vaftizhanesi’nin vaftiz kurnaları için üç küçük melek (putto) yaptı, İnanç ve Umut (1427-1429) gibi erdemleri canlandıran iki figür ve özellikle de yaldızlı tunçtan bir alçak kabartma olan Herodes’ın Şöleni’ni tasarladı. Donatello, tasarladığı sahneyi figüratif gerçekliğin bir kesiti olarak göstermekle, seyircinin rolünü, ona figürlerle aynı mekanda bulunduğu hissini vererek vurguluyordu.

Bununla birlikte Donatello mermerden vazgeçmemişti ve sürekli gelen siparişleri karşılayabilmek için  nakkaş, heykelci ve mimar Michelozzo ile ortak çalışmaya başladı; onların 1433’e kadar sürecek olan bu sıkı işbirliğinden birkaç mezar çalışması ve Prato Katedrali’nin anıtsal dış kürsüsü doğdu; Michelozzo’nun yapmış olduğu tunçtan bir sütun başlığı üstüne oturan korkuluk için Donatello, Meleklerin Dansı adlı bir alçak kabartma gerçekleştirdi.

1430-1433 arasında Donatello Roma’da kaldı, orada Antik sanatı yeniden keşfetti. Koro yeri yani Cantoria (1433-1439), Luca Della Robbia’nın ağırbaşlı bir klasisizm sergileyen eserinden büyük ölçüde farklılık gösteriyordu.

Donatello çalışmasını hoplayıp zıplayan neşeli bir putto dizisiyle süsledi. Santa Croce’deki, klasik esinli dekoruyla, sanatçının Roma’da kalmış olduğunu hissettiren kutsal kase dolabı (Meryem’e Müjde) da aynı dönemden kalmalıdır.

(…)

Donatello 1443’ten 1453’e kadar kaldığı Padova’da Romalı Marcus Aurelius’un atlı heykeli türünde dönemin ilk anıtsal eseri olan Gattamelata’yı gerçekleştirdi. Bu. anıt, Verrocchio’nun Venedik’te yapmış olduğu Colleone ile birlikte Rönesans döneminin en güzel atlı heykelidir. Öte yandan San Antonio Bazilikası’nın sunağını da Donatello 1450’de Padova’da tamamladı; bu çalışmada büyük bir kabartma ve heykel gurubu, tıpkı bir kutsal sohbet (sacra conversazione) tarzında, mimari bir çerçeve içine yerleştirilmişti.

Donatello 1454’te Floransa’ya döndükten sonra, resmi sipariş almaz oldu. En anlamlı eserlerinden biri olan çok renkli ahşap üstüne Azize Maria-Magdalena heykelini yaptı.

Limbus’a iniş (Limbus Hıristiyan inanışında vaftiz olmadan önce ölen çocukların ruhlarının gittiği yer), Diriliş ve Uruç (başlangıçta büyük bir olasılıkla Cosimo de Medici’nin mezarı için hazırlanmıştı) gibi tunç panolar Donatello’ya, yaşamının son on yılı içinde San Lorenzo’nun iki büyük ambonunun (vaaz kürsüsü) yapma gücünü, atılımını verdi.

Donatello 1457’nin sonunda ömrünün son günlerini geçirmek üzere Siena’ya gitti. Orada tunçtan bir Aziz Yuhanna (1456-1457) heykeli yaptı; bu da Azize Maria-Magdelena gibi onun son yıllardaki anlatım yüklü üslubunun özelliklerini taşıyan bir eserdi. 1459 yazının başlarında, Donatello bu kez katedralin güney kapısını yapmak üzere yeniden Floransa’ya gitti. (…) Donatello daha sonra kendini yalnızca San Lorenzo Kilisesi’nin üst tribünlerii yapmaya verdi; sağlığı gitgide bozuldu, artık çalışma arkadaşlarına özellikle de Padovalı Bellano’ya ve Berto projelerin gerçekleştirilmesinde daha büyük özgürlük tanımaya başla dı (bu durum, değişik kabartmalardaki üslup ayrılıklarından da anlaşılmaktadır) ve 10 aralık 1466’da öldü.

Kuatroçento sanatçılarının çoğundan farklı olarak Donatello çalışmalarını birçok önemli merkezde sürdürmüştür: Prato, Pisa, Siena, Roma ve özellikle de Padova’da. Sanatındaki derin öznellikle birlikte, Donatello, getirdiği yenilikler sayesinde Rönesans döneminin başlıca sanatçıları arasında yer aldı.  Axis